Γράφει ο φιλόλογος Γιώργος Θωμόπουλος
Ένα χαρακτηριστικό ανέκδοτο από αυτά της αρχαιότητας είναι και του δούλου του Πλάτωνα που το έσκασε μια μέρα κι αφού περιπλανήθηκε στο τέλος επέστρεψε στο αφεντικό του και το παρακαλούσε να τον δεχτεί πάλι και να τον εντάξει στην – ας την ονομάσουμε σκωπτικά – συντεχνία των δούλων της ιδιοκτησίας του. Βέβαια σκλαβιά, αιχμαλωσία, καταστάσεις καταναγκασμού, τάγματα εργασίας, στρατόπεδα συγκέντρωσης, θητείες – φυλακή ταγμένες στα βασανιστήρια και στην ανάνηψη όλων των μη συμμορφούμενων ή απροσάρμοστων ατόμων, χαφιεδισμός ως υπέρτατη ιδεολογία και κάθε άλλη σχετική με τα παραπάνω δραστηριότητα βιασμού της ανθρώπινης προσωπικότητας αποτελούν, αν όχι για όλους, τουλάχιστον για τους περισσότερους, εφιαλτικές καταστάσεις φρίκης και αποστροφής. Το παράδοξο είναι πως ολοένα και περισσότερο αυτό που καθένας μας απεχθάνεται εξελίσσεται σε στοιχείο ενδημικό και ευκρινώς κυρίαρχο σε μιαν ανερμάτιστη κοινωνία, στην οποία όλοι και όλα ρίχνονται και απορρίπτονται με τη λογική και την αντίστοιχη αισθητική του αχταρμά.
Νέοι, μεσήλικες και γέροι φαίνεται πως κατευθυνόμαστε από έναν αόρατο, αλλά πανταχού παρόντα μηχανισμό ενός ιδιότυπου εξανδραποδισμού και μιας εν εξελίξει μετάλλαξης, που χωρίς να περιλαμβάνεται στις προθέσεις μας μετατρέπεται μαγικά σε ύπατο σκοπό της ύπαρξής μας και μάλιστα ως ιεραρχικά πρωταρχική επιδίωξή μας. Σαν να μην έχει άλλα πεδία αξιόλογα η ζωή, για να στρέψουμε τη βούλησή μας. Παλιότερα θυμάμαι είχαν επικρατήσει ως ενδυματολογικός μονόδρομος τα τζάκετ ( στρατιωτικοί επενδύτες για τους καθαρολόγους μας ) και οι αρβύλες στη νεολαία και τον φοιτητόκοσμο κι ας ήταν νωπές οι μνήμες από το άγος και την ντροπή της στρατιωτικής δικτατορίας. Για να επιβεβαιωθεί άραγε ως κανόνας μια εκδοχή της ψυχαναγκαστικής λειτουργίας του βιασμού, που, όταν πάψει πια, δημιουργεί στο βιασθέν άτομο στερητικά σύνδρομα; Μια τέτοια εμμονική κατάσταση αναλύει η προκλητική και αιρετική ματιά της Λιλιάνας Καβάνι στην κινηματογραφική ταινία της « Ο θυρωρός της νύχτας». Μια βασανισμένη και βιασμένη γυναίκα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης μετά τον πόλεμο συναντά τον βιαστή της ως θυρωρό πια και ξαναρίχνεται στην αγκαλιά του οικειοθελώς αυτή τη φορά. Η σεξουαλική της λειτουργία και μαζί της συνολικά και η βιολογική φαίνεται να περιορίζεται από ανώτερες και μη ελεγχόμενες δυνάμεις στο σαδομαζοχιστικό πεδίο που καθόρισε ο βιασμός της. Η ύπαρξή της είναι πια παιχνίδι σε μια διαδικασία που οι εξωγενείς παράγοντες έχουν προδιαγράψει τελεσίδικα.
Μια ανάλογη λειτουργία ανατέμνεται μέσω σκηνών απίστευτης ωμότητας στην ταινία του Πιερ Πάολο Παζολίνι «Σαλό ή εκατόν είκοσι μέρες στα Σόδομα». Είναι η κινηματογραφική ανατομία του φασιστικού φαινομένου, ενός τέρατος, που φέρουμε δυνάμει μέσα μας, όπως το ανέλυσε ο κορυφαίος στοχαστής μας Μάνος Χατζιδάκις, και, αν δεν καταφέρουμε να το περιστείλουμε διά της αληθινής παιδείας, ο κόσμος μας μοιραία θα είναι ένα αχανές στρατόπεδο συγκέντρωσης και ο βιασμός όλων, θυτών και θυμάτων , ενόχων και αθώων, γνωστικών και παλαβών, αναπήρων και αρτιμελών, πλουσίων και παριών, νοσούντων και υγιών, νοημόνων και ηλιθίων, θα είναι αναπόφευκτα η κυρίαρχη πραγματικότητα. Βέβαια, για να είμαστε ειλικρινείς, πτυχές σημαντικές αυτής της πραγματικότητας δεν σταμάτησαν ποτέ να δίνουν το στίγμα τους στις κοινωνίες μας στη διαδοχή των εποχών και στον κλοιό των εκάστοτε περιστάσεων. Γιατί κι η πείνα κι η φτώχεια κι οι πόλεμοι και η εξαθλίωση κι ο αναλφαβητισμός κι η εκμετάλλευση, οι αποκλεισμοί και η καταπάτηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων απανταχού της γης δεν είναι άραγε ένας διαρκής – και δυστυχώς νομικά κατοχυρωμένος – βιασμός; Με την έννοια αυτή ποτέ δεν ξεμπερδέψαμε αληθινά με το τέρας του φασισμού, του μεταστατικού καρκινώματος, του διαρκούς, αισθητού ή πολλές φορές ανεπαισθήτου βιασμού μας.
Όμως, παρά τα φαινόμενα, το βαθμιαίο βούλιαγμα στο τερατώδες κοινωνικό τέλμα ούτε νομοτέλεια είναι ούτε βολικός αθωωτικός μονόδρομος για μας τους μαζικά ξεστρατισμένους οδοιπόρους της εποχής. Το αποδεικνύει περίτρανα μία λαμπρότατη συνοδίτισσά μας, η τραγική με βάση τα συμβάντα, αλλά πρωταθλήτρια και πρόμαχος και σύμβολο της πανανθρώπινης αξιοπρέπειας Ζιζέλ Πελικό. Κι ας δηλώνει κατεστραμμένη μετά τους τόσους πληρωμένους, σκηνοθετημένους, κινηματογραφημένους βιασμούς που υπέστη από έναν διεστραμμένο και κτηνώδη σύζυγο κι έναν εσμό αρρωστημένων συνεργών. Τι να πρωτοθαυμάσει κανείς σ΄αυτό τον υπέροχο κοσμικό κύκλο υψηλόβαθμων και ευυπόληπτων αρσενικών που πρωσοποποιούν το θαύμα της αναπτυγμένης και πολιτισμένης ευρωπαϊκής κοινωνίας! Οι ποικίλες μορφές διαστροφής που τείνουν να γίνουν πια κανονικότητα - σε εκτεταμένη δυστυχώς κλίμακα - δεν είναι απλώς η σκιά του φασιστικού τέρατος, είναι η αδιάψευστη ζωντανή πιστοποίηση της εδραίωσής του και της διάχυσής του στο κοινωνικό σώμα. Η σθεναρή αντίσταση της Ζιζέλ Πελικό και κάθε ενεργού κοινωνού απέναντι στο τέρας είναι η μόνη εφικτή πορεία για την απαραίτητη κοινωνική κάθαρση. Ο βιασμός, κυριολεκτικός και μεταφορικός, είναι το έμβλημα κάθε φασισμού.
Από αυτόν τον ίδιο φασισμό, από τον ίδιο βιασμό οιστρηλατούνται, αλλά και πάσχουν και τα άγουρα παιδιά μας, την ώρα που συνασπιζόμενα σε αγέλες ορνέων και λύκων κουσουμάρουν τα μαχαίρια τους, το πουλί τους, τις γροθιές τους και κάθε λυσσασμένη μορφή επίδειξης και θρασυδειλίας απέναντι σε άλλα αδύναμα, ευάλωτα ή μειονεκτούντα άτομα επικυρώνοντας πανηγυρικά πόσο ανίατα άρρωστη είναι η κοινωνία μας, πόσο χρεωκοπημένο το εκπαιδευτικό μας σύστημα, πόσο σαθρή πια η οικογενειακή εστία, πόση κουρελαρία οι υποτιθέμενες ηθικές μας αξίες, πόσο ψέμα κι απάτη οι αλήθειες μας, πόσο άδειοι και παραφουσκωμένοι κι οι ίδιοι εμείς! Κατά συνήθεια και όχι συνείδηση, κατ΄ευκολίαν και όχι αξίαν, κατά συμφέρον και όχι δίκιο, κατ΄ασχημίαν και όχι κατ΄αρετήν, κατά τις υποδείξεις του συρμού και τις επιταγές της μόδας. Το οικοδόμημά μας μπάζει από παντού και σε εποχές ξηρασίας.
Τραγουδούσαμε κάποτε τραγούδια με σημαντικά μηνύματα: « Όταν θα βγάλω το χακί και τις παλιές αρβύλες, για μένα του παράδεισου θ' ανοίξουνε οι πύλες» (1), «...κι ένα χαλκά από σίδερο μου πέρασε στη μύτη» (2), «είμαι το νούμερο οχτώ, με ξέρουν όλοι με αυτό κι εγώ κρατάω μυστικό ποιο είναι τ' όνομά μου» (3). Σήμερα κοινωνία, οικογένεια, σχολείο και θεσμικές λειτουργίες υποβάλλουν δικαιολογημένα την εντύπωση ενός απέραντου στρατοπέδου συγκέντρωσης – κι ας μην στομώνει το μάτι μας από το χακί και τις αρβύλες. Μια ολόκληρη κοινωνία έχει κάνει τον χαλκά ιδεολογία είτε τρυπώντας μύτες, γλώσσα, χείλη, φρύδια, αιδοία, βυζιά είτε περνώντας τον σε αιχμάλωτα ζωντανά για ιδιόχρηση που υποκορίζεται συντροφιά, ζωοφιλία, μέριμνα. Το τατουάζ ή δερματοστιξία μαζί με την ονυχοπλαστική αποτελούν προσοδοφόρες επαγγελματικές δραστηριότητες στην εργασιακή ασφυξία των ημερών και η ηλεκτρονική μας ταυτότητα το κορυφαίο διαπιστευτήριο της ασήμαντης ύπαρξής μας. Τι κι αν οι πρακτικές αυτές του στίγματος στιγμάτιζαν κάποτε ανεπανόρθωτα άτομα ή λαούς ως δηλωτικά σημεία της πιο αισχρής και ταπεινωτικής αιχμαλωσίας; Η καπιταλιστική ευρεσιτεχνία διαθέτει τα μέσα ως άλλη Κίρκη να μεταλλάσσει ανθρώπους, συνειδήσεις, ήθη με τρόπο μαγικό σε χοίρους και την κοινωνία σε χοιροστάσιο – ομότιτλη είναι και η ανολοκλήρωτη ταινία του οξυδερκέστατου στοχαστή και ανατόμου του ολοκληρωτισμού Πιερ Πάολο Παζολίνι.
Με ποια τραγούδια γαλουχήσαμε τη νέα γενιά; Η απάντηση - ακόμη και μέσα από το περιοριστικό της και περιορισμένο εύρος – ίσως να φωτίζει πολλές πτυχές της χρεωκοπίας μας. Γιατί : « Τα τραγούδια των ανθρώπων είναι πιο βαριά από ελπίδα, πιο λυπημένα, πιο διαρκή» (4). Κι η διάρκειά τους αντικατοπτρίζεται στα άνθη και τους καρπούς που δρέπουμε στη ζωή μας με βάση αυτά που κατευθύνουν όχι μόνο τα χείλη μας, αλλά και τις ψυχές μας. Με ποια τραγούδια λοιπόν χρωματίζουμε τις μουντές μας μέρες; Και πώς θα μπορούσαν οι τελευταίες να αποκτήσουν άλλο χρώμα, άλλο ρυθμό, άλλο περιεχόμενο; Το βάρος της ζωής μας συντονίζεται αναγκαστικά με το βάρος των τραγουδιών μας – κι ας είναι προδήλως σχηματικός κι απλουστευτικός ένας τέτοιος λόγος.
1.Στίχοι του Μιχάλη Μπουρμπούλη από το τραγούδι του Μάνου Χατζιδάκι: «Όταν θα βγάλω το χακί», από τον κύκλο τραγουδιών ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΕΝΗ.
2.Στίχοι από το τραγούδι του Μάρκου Βαμβακάρη «Μικρός αρραβωνιάστηκα».
3.Στίχοι του Γιώργου Σκούρτη από το τραγούδι του Γιάννη Μαρκόπουλου «Η φάμπρικα» που περιέχεται στον κύκλο τραγουδιών ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ
4. Ναζίμ Χικμέτ: τα τραγούδια των ανθρώπων.
