Η πολύκροτη υπόθεση της ΑΕΠΙ (Ανώνυμη Εταιρεία Πνευματικής Ιδιοκτησίας) αποκάλυψε ένα μεγάλο σκάνδαλο στην Ελλάδα, που συντάραξε τον καλλιτεχνικό και επιχειρηματικό κόσμο, αφήνοντας πληγές στο σύστημα διαχείρισης πνευματικών δικαιωμάτων.
Η εκμετάλλευση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και η κατάχρηση εκατομμυρίων από τους υπευθύνους της ΑΕΠΙ, όπως αναδείχθηκε στις δίκες που ακολούθησαν, άνοιξε τον δρόμο για αλλαγές και επανεξέταση του πλαισίου διαχείρισης των δικαιωμάτων των καλλιτεχνών.
Ωστόσο παρά τις διακηρύξεις για εξυγίανση και αποκατάσταση της εμπιστοσύνης, φαίνεται ότι η ίδια αδιαφανής νοοτροπία παραμένει ζωντανή: οι χρήστες χρεώνονται υπέρ καλλιτεχνών που δεν έχουν καμία συνεργασία με τους συγκεκριμένους οργανισμούς. Τα έσοδα που συγκεντρώνουν οι οργανισμοί από τους χρήστες, αξία εκατομμυρίων ευρώ, συγκεντρώνονται θεωρητικά για λογαριασμό καλλιτεχνών, που όμως δεν εκπροσωπούνται. Το αποτέλεσμα; Οι οργανισμοί αυτοί γεμίζουν τα ταμεία τους με ποσά που ούτε δικαιούνται ούτε γνωρίζουν πού να αποδώσουν. Και η εύκολη λύση; Μια διακριτική «μοιρασιά», κι αν μπορούν, ας αποδείξουν το αντίθετο.
Η υπόθεση της ΑΕΠΙ και οι επιπτώσεις της
Η ΑΕΠΙ αποτέλεσε μία από τις μεγαλύτερες περιπτώσεις οικονομικού και πολιτικού σκανδάλου στον χώρο των πνευματικών δικαιωμάτων. Με τις αποκαλύψεις, φάνηκε πως το δίκτυο είχε καταφέρει να διαχειρίζεται τεράστια ποσά από τις εισφορές για την αναπαραγωγή μουσικών έργων, αποδίδοντας ελάχιστα στους πραγματικούς δικαιούχους, τους καλλιτέχνες. Η έλλειψη διαφάνειας, ο ανεπαρκής έλεγχος και η απουσία κρατικής παρέμβασης για πολλά χρόνια άφησαν τους δημιουργούς εκτεθειμένους και τους χρήστες (όπως καταστήματα και επιχειρήσεις) να πληρώνουν υπέρογκα ποσά χωρίς αντίκρισμα.
Ο ρόλος του GEA και οι παράλληλοι προβληματισμοί
Παρόλο που η ΑΕΠΙ πλέον δεν δραστηριοποιείται, φαίνεται πως οι «πρακτικές» της δεν έχουν εξαλειφθεί πλήρως, καθώς ο οργανισμός GEA (Grammo-Ερατώ-Απόλλων) επιβαρύνει χρήστες μουσικών έργων για δικαιώματα ακόμη και καλλιτεχνών που δεν είναι μέλη του. Το σημείο-κλειδί της υπόθεσης είναι η λέξη «τεκμαίρεται» στη νομοθεσία. Αυτό επιτρέπει στον GEA να εισπράττει δικαιώματα χωρίς να απαιτείται απόδειξη εκπροσώπησης για κάθε καλλιτέχνη, οδηγώντας σε μια αμφιλεγόμενη χρήση των χρημάτων των χρηστών.
Αυτή η πολιτική αφήνει εκτεθειμένους όχι μόνο τους καλλιτέχνες που δεν έχουν συμβληθεί με τον οργανισμό, αλλά και τους επιχειρηματίες, οι οποίοι επιβαρύνονται για δικαιώματα που πιθανώς δεν καλύπτουν κανέναν πραγματικό δικαιούχο. Η έλλειψη διαφάνειας επαναφέρει μνήμες της υπόθεσης της ΑΕΠΙ, προκαλώντας το ερώτημα αν το σύστημα προστασίας των δικαιωμάτων στην Ελλάδα έχει όντως αλλάξει ή αν συνεχίζει να δημιουργεί κενά εκμετάλλευσης, αφήνοντας τις ίδιες «οδούς» ανοιχτές.
Το πρόβλημα της ανύπαρκτης ιχνηλασιμότητας και ο ρόλος του κράτους
Η σύγχρονη διαχείριση των πνευματικών δικαιωμάτων απαιτεί διαφάνεια και τεχνολογίες ιχνηλασιμότητας, ώστε να διασφαλίζεται ότι οι καλλιτέχνες λαμβάνουν δίκαιη αμοιβή για τη χρήση των έργων τους. Όμως, όταν οργανισμοί όπως ο GEA εκμεταλλεύονται τη γενικευμένη έννοια της λέξης «τεκμαίρεται», απουσιάζει κάθε δυνατότητα διαφάνειας. Οι χρήστες που καταβάλλουν χρήματα, οι περισσότεροι μικρομεσαίοι επιχειρηματίες, καλούνται να πληρώνουν έναν άτυπο φόρο χωρίς την απαραίτητη απόδειξη για το αν τα ποσά που αποδίδουν φτάνουν στους καλλιτέχνες.
Η εποπτεία από την Πολιτεία, το Υπουργείο Πολιτισμού και ο Οργανισμός Πνευματικής Ιδιοκτησίας (ΟΠΙ) θεωρείται κρίσιμη για τη διασφάλιση της ορθής διαχείρισης. Ωστόσο, όταν επιτρέπεται να εισπράττονται χρήματα από μη συμβεβλημένους καλλιτέχνες, δημιουργείται μια γκρίζα ζώνη στην οποία το δημόσιο συμφέρον και το δικαίωμα των χρηστών για διαφάνεια παραβιάζονται.
Ο κίνδυνος νέων σκανδάλων και η ανάγκη για αλλαγή
Η ελληνική κοινωνία, κουρασμένη από τις συνεχείς αποκαλύψεις σκανδάλων που παραμένουν ατιμώρητα, απαιτεί την άμεση λήψη μέτρων. Η ενίσχυση της διαφάνειας στους οργανισμούς διαχείρισης πνευματικών δικαιωμάτων και η υποχρεωτική χρήση τεχνολογικών μέσων για την καταγραφή και ιχνηλάτηση της χρήσης των έργων μπορεί να αποτελέσουν ουσιαστικά βήματα για την αλλαγή του τοπίου.
Σε διαφορετική περίπτωση, η έλλειψη διαφάνειας θα συνεχίσει να προκαλεί αναταραχή και πιθανόν να οδηγήσει σε νέα σκάνδαλα. Το ζήτημα δεν είναι μόνο ηθικό και νομικό, αλλά και οικονομικό: οι επιβαρύνσεις στους χρήστες μετακυλίονται τελικά στον καταναλωτή, με το βάρος της καλλιτεχνικής αμοιβής να ενσωματώνεται στην τιμή των προϊόντων και των υπηρεσιών.
Η διαφάνεια και η λογοδοσία αποτελούν αναγκαία προαπαιτούμενα για τη διαχείριση των πνευματικών δικαιωμάτων. Οι οργανισμοί πρέπει να λειτουργούν με γνώμονα το συμφέρον των δημιουργών και την προστασία των δικαιωμάτων τους, χωρίς να καταχρώνται τα ποσά που τους εμπιστεύεται η κοινωνία. Η εποπτεία από το κράτος και οι σαφείς κανονιστικές ρυθμίσεις μπορούν να διασφαλίσουν ότι το σκάνδαλο της ΑΕΠΙ δεν θα επαναληφθεί, αποτρέποντας τον GEA ή άλλους οργανισμούς από το να υιοθετήσουν παρόμοιες αδιαφανείς πρακτικές.
Γραφείο τύπου ΠΑΣΚΕΔΙ