Γράφει ο Κωνσταντίνος Ζαγανάς, Δάσκαλος
Η 17η Νοεμβρίου 1973 αποτελεί ορόσημο στην ιστορική πορεία του ελληνικού λαού και σύμβολο της διαρκούς πάλης για ελευθερία, δημοκρατία και κοινωνική δικαιοσύνη. Η εξέγερση του Πολυτεχνείου δεν υπήρξε απλώς ένα γεγονός αντίστασης απέναντι σε ένα αυταρχικό καθεστώς· υπήρξε κυρίως μια πράξη συλλογικής αφύπνισης, μια έκρηξη πνεύματος ελευθερίας που ανέδειξε την αξία της νεότητας, της αλληλεγγύης και της πίστης στις ιδέες. Ήταν η κορύφωση της συλλογικής ανάγκης για ελευθερία, δημοκρατία και κοινωνική δικαιοσύνη. Το γεγονός αυτό απέκτησε βαθιά κοινωνική και πολιτική αξία, η οποία συνεχίζει να επηρεάζει και να εμπνέει τις επόμενες γενιές.
Τότε, μέσα στο σκοτάδι της δικτατορίας, οι φοιτητές του Πολυτεχνείου ύψωσαν το ανάστημά τους απέναντι στην αυθαιρεσία, στην καταπίεση και στον φόβο. Το σύνθημα «ΨΩΜΙ – ΠΑΙΔΕΙΑ – ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ» δεν ήταν απλώς μια κραυγή της στιγμής· ήταν μια συμπύκνωση των βαθύτερων κοινωνικών αναγκών και οραμάτων ενός λαού που διεκδικούσε όχι μόνο πολιτική ελευθερία, αλλά και κοινωνική δικαιοσύνη, μόρφωση και αξιοπρεπή ζωή. Σε μια εποχή όπου η ελευθερία του λόγου, η πολιτική δράση και τα ατομικά δικαιώματα ήταν ανύπαρκτα, οι νέοι ύψωσαν τη φωνή τους και απαίτησαν “Ψωμί – Παιδεία – Ελευθερία”. Οι φοιτητές και οι νέοι του 1973 στάθηκαν απέναντι στη δικτατορία των συνταγματαρχών με το μόνο τους όπλο: τη φωνή. Το σύνθημα «Ψωμί – Παιδεία – Ελευθερία» ήταν ένα ολοκληρωμένο πολιτικό και κοινωνικό αίτημα, που εξέφραζε την ανάγκη για αξιοπρεπή ζωή, ελεύθερη σκέψη και πραγματική δημοκρατία.
Μέσα από αυτή την εξέγερση, αναγεννήθηκε η συλλογική συνείδηση ενός λαού που είχε λυγίσει από τον φόβο και τη σιωπή.
Σήμερα το μήνυμα του Πολυτεχνείου αποκτά νέα επικαιρότητα. Ψωμί σημαίνει σήμερα δικαίωμα στην εργασία, στην κοινωνική ασφάλεια και στην ισότητα ευκαιριών. Παιδεία σημαίνει όχι μόνο εκπαίδευση, αλλά ουσιαστική καλλιέργεια του πνεύματος, της δημοκρατικής συνείδησης και της κριτικής ικανότητας. Και Ελευθερία δεν είναι πια μόνο η απουσία καταστολής, αλλά η δυνατότητα του ανθρώπου να σκέφτεται, να εκφράζεται και να δημιουργεί χωρίς φόβο και εξαρτήσεις. Για να ανακτήσει η κοινωνία το νόημα αυτών των αξιών, απαιτείται μια πνευματική επανάσταση· μια επανάσταση εσωτερική, που θα ξεκινά από την αυτογνωσία και θα οδηγεί στην κοινωνική δράση. Μόνο μέσα από την πνευματική καλλιέργεια, την αλληλεγγύη και την ενεργό συμμετοχή των πολιτών μπορεί να υπάρξει πραγματική αναγέννηση. Η 17η Νοεμβρίου δεν είναι μια επέτειος για τυπικούς εορτασμούς, αλλά μια υπενθύμιση ότι κάθε γενιά καλείται να υπερασπιστεί με τον δικό της τρόπο τα ίδια ιδανικά.
Η αξία της 17ης Νοεμβρίου δεν εξαντλείται στην ιστορική της διάσταση. Είναι ένα ζωντανό κάλεσμα για συνεχή επαγρύπνηση, ένας καθρέφτης μέσα στον οποίο καλούμαστε να δούμε το παρόν μας. Σήμερα, πενήντα και πλέον χρόνια μετά, η κοινωνία μας αντιμετωπίζει διαφορετικές, αλλά εξίσου βαθιές προκλήσεις: κοινωνικές ανισότητες, αποξένωση, κρίση αξιών, έλλειψη εμπιστοσύνης στην πολιτική και απάθεια απέναντι στα κοινά. Η δημοκρατία, αν και θεσμικά κατοχυρωμένη, χρειάζεται διαρκώς να νοηματοδοτείται μέσα από τη συμμετοχή, την κριτική σκέψη και τη συλλογική ευθύνη.
Το Πολυτεχνείο κατέδειξε ότι η δημοκρατία δεν είναι δεδομένη, αλλά αποτέλεσμα διαρκούς αγώνα και συμμετοχής των πολιτών. Οι αγώνες του παρελθόντος αντί να μετατρέπονται σε επετειακές τελετές, πρέπει να λειτουργούν ως πηγή στοχασμού και παραδειγματισμού. Η κοινωνική της αξία έγκειται στο ότι διδάσκει πως η συλλογικότητα, η αλληλεγγύη και η ενεργή πολιτική στάση μπορούν να οδηγήσουν σε κοινωνική αλλαγή. Η πολιτική της αξία συνδέεται με τη διαρκή ανάγκη για διαφάνεια, δικαιοσύνη και σεβασμό των θεσμών. Η μνήμη του Πολυτεχνείου δεν είναι μόνο ένα ιστορικό γεγονός, αλλά και ένα κάλεσμα προς κάθε γενιά να υπερασπίζεται τα δικαιώματα που οι προηγούμενοι κατέκτησαν με αγώνες και θυσίες.
Στη σύγχρονη εποχή, οι προκλήσεις είναι διαφορετικές αλλά εξίσου κρίσιμες. Η κοινωνική ανισότητα, η οικονομική ανασφάλεια, η αδιαφορία για τα κοινά και η απαξίωση της πολιτικής
ζωής αποτελούν ζητήματα που δοκιμάζουν τη δημοκρατία. Πολλοί πολίτες, ιδίως νέοι, νιώθουν αποστασιοποιημένοι από την πολιτική διαδικασία, γεγονός που ενισχύει την αίσθηση απάθειας
και απογοήτευσης. Η σύγχρονη κοινωνία αντιμετωπίζει νέες μορφές ανελευθερίας — όχι πλέον στρατιωτικές, αλλά πνευματικές και οικονομικές. Ο πολίτης συχνά εγκλωβίζεται σε μια
πραγματικότητα αδιαφορίας, ατομισμού και αποξένωσης. Η δημοκρατία, αν και θεσμικά κατοχυρωμένη, υπονομεύεται από την αδιαφάνεια, την απάθεια και την έλλειψη ενεργούς συμμετοχής. Σε αυτό το πλαίσιο, η ανάγκη για πνευματική επανάσταση καθίσταται πιο επιτακτική από ποτέ. Η πνευματική επανάσταση δεν αφορά τη βίαιη ανατροπή συστημάτων, αλλά την εσωτερική αφύπνιση του ανθρώπου. Είναι η επιστροφή στις αξίες που ενέπνευσαν και τους αγωνιστές του Πολυτεχνείου: στην πίστη στη δύναμη της γνώσης, στη σημασία της αλήθειας, στη συλλογικότητα και στον σεβασμό προς τον συνάνθρωπο. Μόνο ένας λαός που σκέφτεται κριτικά, που διαμορφώνει άποψη και συμμετέχει ενεργά στα κοινά, μπορεί να θεωρείται πραγματικά ελεύθερος. Η σημερινή πολιτική και κοινωνική κατάσταση απαιτεί νέες μορφές αντίστασης – όχι πια απέναντι σε τανκς, αλλά απέναντι στην αδιαφορία, την πνευματική νωθρότητα και την αλλοτρίωση. Στις μέρες μας, η αντίσταση δεν εκφράζεται απέναντι σε ένα στρατιωτικό καθεστώς, αλλά απέναντι σε φαινόμενα όπως η παραπληροφόρηση, η διαφθορά, η κοινωνική αδικία και ο περιορισμός των δικαιωμάτων μέσω άλλων, πιο “σύγχρονων” μορφών ελέγχου. Η εκπαίδευση, η τέχνη, ο διάλογος και η ενεργός συμμετοχή στα κοινά είναι τα όπλα του σύγχρονου πολίτη. Το Πολυτεχνείο μάς υπενθυμίζει ότι η ελευθερία δεν είναι ποτέ δεδομένη· είναι μια συνεχής
κατάκτηση που απαιτεί συνείδηση, ήθος και τόλμη.
Η 17η Νοεμβρίου δεν είναι απλώς μια επέτειος· είναι σύμβολο δημοκρατικής συνείδησης. Η αξία της δεν περιορίζεται στο παρελθόν, αλλά διαρκεί όσο οι κοινωνίες παλεύουν για ελευθερία, δικαιοσύνη και αξιοπρέπεια. Η σημερινή γενιά καλείται να μεταφέρει το μήνυμα του Πολυτεχνείου στο παρόν: να αγωνίζεται ειρηνικά, συλλογικά και με πίστη στις δημοκρατικές αξίες, ώστε να διασφαλίζει ότι το “Ψωμί – Παιδεία – Ελευθερία” δεν θα πάψει ποτέ να είναι επίκαιρο. Η ανάγκη για συμμετοχή, ελευθερία σκέψης και κοινωνική δικαιοσύνη εξακολουθεί να αποτελεί θεμέλιο κάθε δημοκρατικής κοινωνίας. Το Πολυτεχνείο δεν ανήκει στο παρελθόν. Ζει κάθε φορά που κάποιος αρνείται να συμβιβαστεί με την αδικία, κάθε φορά που η φωνή της ελευθερίας και της αξιοπρέπειας υψώνεται απέναντι στην αδιαφορία και την υποκρισία. Το «ΨΩΜΙ – ΠΑΙΔΕΙΑ – ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ» παραμένει ένας ανοιχτός όρκος προς το μέλλον· μια διαρκής υπόσχεση για μια πιο δίκαιη, πιο συνειδητή και πιο ανθρώπινη κοινωνία.
Η 17η Νοεμβρίου δεν ανήκει μόνο στην ιστορία, αλλά στο παρόν και στο μέλλον. Είναι μια υπενθύμιση πως η αληθινή δημοκρατία και η πρόοδος δεν στηρίζονται απλώς σε θεσμούς, αλλά
σε πνευματικά ακμαίους και ηθικά υπεύθυνους πολίτες. Αν θέλουμε να τιμήσουμε πραγματικά το Πολυτεχνείο, οφείλουμε να πραγματοποιήσουμε τη δική μας πνευματική επανάσταση — να
ξαναβρούμε τη φλόγα της ελευθερίας, της γνώσης και της κοινωνικής ευαισθησίας μέσα μας.
