Γράφει ο Κωνσταντίνος Ζαγανάς, Δάσκαλος
Η 28η Οκτωβρίου 1940 αποτελεί μία από τις σημαντικότερες ημερομηνίες της νεότερης ελληνικής ιστορίας και δεν είναι απλώς μια ημερομηνία ένδοξης αντίστασης, αλλά μια ηθική και πολιτική παρακαταθήκη.
Εκείνη την ημέρα, ο ελληνικός λαός είπε το ηρωικό «Όχι» στην ιταλική πρόκληση του Μουσολίνι και ύψωσε το ανάστημά του απέναντι στις δυνάμεις του φασισμού. Με πίστη στην ελευθερία και βαθιά συναίσθηση του χρέους προς την πατρίδα και την ανθρωπότητα, οι Έλληνες απέδειξαν πως ακόμη και ένας μικρός λαός μπορεί να αντισταθεί στην τυραννία, την υποταγή και τη δουλεία και να γράψει ιστορία με το αίμα και το θάρρος του.
Η ιστορική σημασία της 28ης Οκτωβρίου υπερβαίνει τα εθνικά σύνορα. Ο φασισμός, που εξαπλωνόταν τότε στην Ευρώπη υπό τον Μουσολίνι και τον Χίτλερ, απειλούσε όχι μόνο κράτη,
αλλά την ίδια την ουσία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Μέσα σε αυτή τη σκοτεινή εποχή, η Ελλάδα όρθωσε ανάστημα, αποδεικνύοντας ότι η ελευθερία δεν χαρίζεται αλλά κατακτιέται.
Ο ελληνικός στρατός στα βουνά της Πίνδου, οι γυναίκες της Ηπείρου που μετέφεραν πολεμοφόδια, οι απλοί άνθρωποι που αντιστάθηκαν με πίστη και αυταπάρνηση, έγιναν σύμβολα πανανθρώπινης αντίστασης. Ο κόσμος αναγνώρισε την Ελλάδα ως τη χώρα που πρώτη σταμάτησε τον φασιστικό επεκτατισμό, δίνοντας ελπίδα σε όλους τους λαούς που ζούσαν κάτω από το σκοτάδι του ολοκληρωτισμού. Η φράση του Τσώρτσιλ, «οι ήρωες πολεμούν σαν Έλληνες», αποτυπώνει το διεθνές κύρος που απέκτησε ο ελληνικός αντιφασιστικός αγώνας. Ο ελληνικός λαός έγινε παράδειγμα θάρρους, ενότητας και υπεράσπισης της δημοκρατίας – μιας αξίας που οι φασιστικές δυνάμεις επιχείρησαν να καταστρέψουν.
Η επέτειος του ’40 μάς διδάσκει πολλά και ουσιώδη. Πάνω απ’ όλα, μας μαθαίνει ότι ο φασισμός δεν είναι απλώς ένα ιστορικό καθεστώς, αλλά μια νοοτροπία βίας, αυταρχισμού και μίσους που μπορεί να επιστρέψει αν δεν την αναγνωρίσουμε και δεν την πολεμήσουμε.
Ο φασισμός βασίζεται στον φόβο, στην προπαγάνδα, στην υποτίμηση του διαφορετικού και στην τυφλή υπακοή. Αντίθετα, το ελληνικό «Όχι» υπήρξε μια πράξη συλλογικής ελευθερίας, μια άρνηση να παραδοθεί ο άνθρωπος στη βία και την υποδούλωση.
Για τις νεότερες γενιές, η 28η Οκτωβρίου λειτουργεί ως μάθημα ιστορικής και πολιτικής συνείδησης. Μας υπενθυμίζει πως ο φασισμός δεν νικιέται μόνο στα πεδία των μαχών, αλλά και στην καθημερινότητα — με την υπεράσπιση της ισότητας, της δημοκρατίας, της ελευθερίας του λόγου και του σεβασμού των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Η 28η Οκτωβρίου μάς διδάσκει ότι η δημοκρατία απαιτεί επαγρύπνηση, συμμετοχή και θάρρος. Είναι καθήκον κάθε πολίτη να λέει το δικό του «Όχι» απέναντι σε κάθε μορφή μισαλλοδοξίας, ρατσισμού ή βίας που θυμίζει τις σκοτεινές εποχές του φασισμού.
Η παιδεία έχει καίριο ρόλο στη διατήρηση της ιστορικής μνήμης. Μέσα από τον εορτασμό της 28ης Οκτωβρίου, οι μαθητές δεν μαθαίνουν απλώς ημερομηνίες και γεγονότα αλλά έρχονται σε επαφή με τις αξίες που θεμελιώνουν μια ελεύθερη κοινωνία. Μέσα από τα γεγονότα του 1940 (και την Εθνική Αντίσταση που ακολούθησε) οι νέες γενιές μαθαίνουν πως κάθε εποχή απαιτεί το δικό της ΟΧΙ απέναντι σε κάθε μορφή αδικίας, βίας και ολοκληρωτισμού.
Κάθε εποχή έχει τα δικά της πεδία μάχης,όχι πλέον στα βουνά και στα χαρακώματα, αλλά στην υπεράσπιση της δημοκρατίας, της κοινωνικής δικαιοσύνης, της ειρήνης και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Οι
σχολικές γιορτές, τα ποιήματα και οι αφηγήσεις των ηρωικών κατορθωμάτων δεν είναι τελετουργικές πράξεις, αλλά μέσα διαμόρφωσης δημοκρατικής συνείδησης. Το πνεύμα του ’40 καλλιεργεί στους νέους το φρόνημα της αντίστασης στην αδικία και της πίστης στη συλλογική προσπάθεια, την ειρήνη, την ελευθερία και τη δημοκρατία. Η παιδευτική αξία της επετείου βρίσκεται και στην κατανόηση ότι ο φασισμός δεν ηττήθηκε οριστικά το 1945. Οι ιδέες του μπορεί να επιβιώσουν μέσα από τον εθνικισμό, τον ρατσισμό και την περιφρόνηση της ανθρώπινης ζωής.
Για τον λόγο αυτό, η παιδεία πρέπει να θωρακίζει τις νέες γενιές με κριτική σκέψη, ιστορική γνώση και ανθρωπιστικά ιδανικά. Μόνο έτσι το «Όχι» του 1940 θα παραμένει ζωντανό και δημιουργικό, ως πράξη διαρκούς αντίστασης απέναντι σε κάθε μορφή σκοταδισμού.
Η πολιτική διάσταση της 28ης Οκτωβρίου είναι σήμερα πιο επίκαιρη από ποτέ. Ο φασισμός, τότε όπως και τώρα, γεννιέται από την αδιαφορία, την παραίτηση, την κρίση αξιών και
την κοινωνική αδικία. Η μνήμη του ’40 μάς διδάσκει ότι οι λαοί που δεν αντιστέκονται χάνουν όχι μόνο την ελευθερία τους, αλλά και την ψυχή τους. Το ελληνικό «Όχι» υπήρξε πράξη πολιτικής
ωριμότητας και αξιοπρέπειας. Ήταν ένα μήνυμα πως η εθνική ανεξαρτησία και η ανθρώπινη ελευθερία δεν μπορούν να εξαγοραστούν ή να εκβιαστούν. Στη σύγχρονη εποχή, η πολιτική αξία
της επετείου συνδέεται με την ανάγκη να υπερασπιζόμαστε τη δημοκρατία απέναντι σε νέες μορφές αυταρχισμού, είτε αυτές προέρχονται από τον λαϊκισμό, είτε από την αδιαφάνεια, είτε
από την απαξίωση των θεσμών. Στη σύγχρονη εποχή, όπου οι μορφές εξάρτησης και ανελευθερίας δεν είναι πάντα στρατιωτικές, αλλά μπορεί να είναι οικονομικές, πολιτιστικές και ιδεολογικές , το μήνυμα της 28ης Οκτωβρίου αποκτά νέο περιεχόμενο. Μας καλεί να λέμε ΟΧΙ στην αδικία, στη διαφθορά, στον ρατσισμό, στη μισαλλοδοξία και σε κάθε δύναμη που απειλεί τη δημοκρατική συνοχή της κοινωνίας. Σήμερα, η επέτειος αποκτά επικαιρότητα μέσα από την ανάγκη υπεράσπισης των δημοκρατικών θεσμών, της ειρήνης και των ανθρώπινων δικαιωμάτων.
Το «Όχι» του 1940 μάς εμπνέει να παραμείνουμε ενεργοί πολίτες, να υπερασπιζόμαστε τα δικαιώματα όλων, Ελλήνων και ξένων, και να αντιστεκόμαστε στην αδικία, στην μισαλλοδοξία και
στο φασισμό με θάρρος και ανθρωπιά.
Η 28η Οκτωβρίου δεν είναι μια τυπική εθνική γιορτή. Είναι μια ζωντανή υπόμνηση του αγώνα ενάντια στον φασισμό, την τυραννία και το μίσος. Είναι ένα διαχρονικό μήνυμα ότι ο άνθρωπος μπορεί να σταθεί όρθιος απέναντι στην καταπίεση, ακόμη και όταν όλα μοιάζουν χαμένα. Το «Όχι» του 1940 παραμένει ένα διαχρονικό σύμβολο ελευθερίας, αξιοπρέπειας,
θάρρους, ανθρωπιάς και δημοκρατικής ευθύνης . Δεν εξαντλείται στους εορτασμούς και τα ποιήματα αλλά ζει κάθε φορά που ο άνθρωπος επιλέγει να σταθεί όρθιος απέναντι στην αδικία, να υπερασπιστεί το δίκαιο, να πει το δικό του ΟΧΙ σε κάθε μορφή δουλείας. Μας καλεί να θυμόμαστε, να σκεφτόμαστε, να αντιστεκόμαστε. Γιατί κάθε εποχή έχει το δικό της φασισμό, και κάθε γενιά οφείλει να λέει το δικό της «Όχι» σε ό,τι απειλεί την ελευθερία, τη δημοκρατία και την αξιοπρέπεια του ανθρώπου, να λέει ΟΧΙ στο σκοτάδι και να επιλέγει το φως της ελευθερίας.
